امروز : جمعه, ۱۹ اردیبهشت , ۱۴۰۴
زاینده‌رود؛ رودخانه‌ای که خاموش شد
زاینده‌رود، شریان حیاتی فلات مرکزی ایران، سال‌هاست که دیگر زایش ندارد. این رودخانه که روزگاری منبع زندگی، تمدن، هویت و آبادانی اصفهان بود، امروز تنها ردی از یک اندوه بزرگ بر سیمای خشکیده شهر نهاده است. اما بحران زاینده‌رود نه یک مساله محلی است و نه موضوعی که بتوان آن‌را در محدوده جغرافیای استان اصفهان […]
زاینده‌رود، شریان حیاتی فلات مرکزی ایران، سال‌هاست که دیگر زایش ندارد. این رودخانه که روزگاری منبع زندگی، تمدن، هویت و آبادانی اصفهان بود، امروز تنها ردی از یک اندوه بزرگ بر سیمای خشکیده شهر نهاده است. اما بحران زاینده‌رود نه یک مساله محلی است و نه موضوعی که بتوان آن‌را در محدوده جغرافیای استان اصفهان محصور کرد. زاینده‌رود اکنون یک مساله ملی است؛ بحرانی که در صورت تداوم، می‌تواند منشا کشاکش ژئوپولیتیک درون‌مرزی، تشدید تنش‌های اجتماعی و حتی تهدیدی علیه ثبات محیط‌زیستی کشور باشد.
میراث فراموش‌شده تمدن؛ خسارت بر پیکره تاریخ
خشک‌سالی زاینده‌رود تنها طبیعت را هدف قرار نداده، بلکه پایه‌های میراث تاریخی و فرهنگی این سرزمین را نیز به لرزه درآورده است. پل خواجو، سی‌وسه‌پل و دیگر ابنیه تاریخی حاشیه رودخانه که زمانی در سایه خنکای آرام آب نفس می‌کشیدند و دیگر یادگاران پرارزش تاریخی در گوشه‌گوشه شهر گنبدهای فیروزه‌ای، امروز در محاصره فرونشست زمین، ترک‌خوردگی و تخریب تدریجی قرار دارند. پژوهش‌های متخصصان سازمان میراث فرهنگی و اسناد رسمی منتشرشده از سوی نهادهای مسوول، تایید می‌کنند که خشکی مستمر رودخانه باعث کاهش شدید رطوبت خاک و در نتیجه تهدید مستقیم بنیان‌های معماری تاریخی شده است.
گاوخونی؛ تالابی که از نفس افتاد
تالاب بین‌المللی گاوخونی، که در انتهای حوضه آبریز زاینده‌رود واقع شده، دیگر چیزی جز پهنه‌ای از نمک و گردوغبار نیست. در سال‌های اخیر، این تالاب که نقش مهمی در توازن اکولوژیکی مرکز ایران داشت، به‌دلیل قطع پیوستگی آبی زاینده‌رود، دچار خشکی مطلق شده است. آن‌چه از گاوخونی باقی مانده، منشا خیزش ریزگردهایی است که با تغییرات اقلیمی، می‌توانند به تهدیدی فراگیر برای کل کشور بدل شوند. مطالعات سازمان محیط‌زیست هشدار می‌دهد که ادامه این روند می‌تواند پدیده‌ای مشابه طوفان‌های ریزگرد در خوزستان را در قلب ایران بازتولید کند.
فرونشست زمین؛ هشداری خاموش زیر پای ما
بحران آب و برداشت‌های بی‌رویه از منابع زیرزمینی که به دلیل خشکی زاینده‌رود تشدید شده‌اند، به فرونشست گسترده زمین در دشت‌اصفهان منجر شده است. آمارهای رسمی وزارت نیرو و گزارش‌های ماهواره‌ای سازمان نقشه‌برداری کشور، عمق فاجعه را به‌وضوح نشان می‌دهند: برخی از مناطق شرق و جنوب اصفهان با نرخ فرونشستی معادل ۵ تا ۱۰ سانتی‌متر در سال مواجه‌اند. این پدیده نه‌تنها تهدیدی برای زیرساخت‌هاست، بلکه به‌منزله نشانه‌ای هشداردهنده از نابودی تدریجی زیست‌بوم منطقه نیز محسوب می‌شود.
ابعاد اجتماعی؛ بحران خاموش جامعه شهری و روستایی
زاینده‌رود که روزگاری حیات‌بخش مزارع و مایه آرامش روانی شهروندان بود، حالا به نماد محرومیت و آسیب‌های اجتماعی تبدیل شده است. بیکاری گسترده کشاورزان، مهاجرت روستاییان، تشدید تنش‌های آبی بین‌استانی بر سر تخصیص و اعتراضات مطالبه‌محور اخیر، همگی نشان از عمیق‌تر شدن بحران آبی دارند. فقدان راه‌حل جامع، شفاف و مشارکت‌محور، آینده‌ای مبهم را برای هم‌زیستی جوامع در حوضه زاینده‌رود ترسیم می‌کند.
ریشه بحران؛ مدیریت ناکارآمد و برداشت‌های بی‌ضابطه
در کنار تغییرات اقلیمی، یکی از علل عمده بحران زاینده‌رود، سومدیریت منابع آب و دیگری تخصیص‌هایی بر اساس جغرافیای سیاسی و نه اسناد بالادستی تاریخی و حاکمیتی. برداشت‌های بی‌رویه، انحرافات متعدد در مسیر آب، طرح‌های انتقال آب بدون ارزیابی دقیق اثرات زیست‌محیطی و نیز فقدان نظارت موثر بر حفر چاه‌های عمیق غیرمجاز؛ همگی ساختاری معیوب از حکمرانی نظام آب در کشور را به نمایش می‌گذارند. زاینده‌رود قربانی نظامی‌ست که نه بر مبنای عدالت هیدروپولیتیک، بلکه بر پایه فشارهای منطقه‌ای و منافع کوتاه‌مدت تصمیم‌گیری کرده است.
ضرورتی ملی؛ دوران گفت‌وگوی بین‌حوضه‌ای
بحران زاینده‌رود امروز نیازمند نگاهی فرااستانی، ملی و علمی است. اگرچه مسائل فنی و زیست‌محیطی نقش مهمی در تبیین مسیر پیش‌رو دارند، اما راه‌حل نهایی در بازآرایی سیاست‌گذاری آب، مشارکت دادن همه ذی‌نفعان، شفاف‌سازی تخصیص‌ها و حرکت به سوی توافق‌های پایدار بین‌حوضه‌ای نهفته است. در غیر این‌صورت، با تداوم روند فعلی، باید منتظر تقابل‌های اجتماعی و حتی جنگ آب درون‌مرزی باشیم؛ بحرانی که پیامدهای آن نه‌تنها دامن اصفهان، بلکه تمامیت سرزمینی و انسجام اجتماعی ایران را تهدید خواهد کرد.
زاینده‌رود می‌تواند هم‌چنان جاری باشد، اگر سیاست‌ورزان، کارشناسان، و مردم در کنار هم، از تجربه‌های موفق بهره گیرند و آینده‌ای آب‌محور علمی‌تر و عادلانه‌تر با حضور تمامی ذی‌نفعان برای ایران بسازند.
didbanisfahan , isfahan , news , اصفهان , خبرهای اصفهان , خشک‌سالی , دیدبان اصفهان , زاینده‌رود , سیاسی , نصف جهان
- دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط تیم مدیریت در وب منتشر خواهد شد.
- پیام هایی که حاوی تهمت یا افترا باشد منتشر نخواهد شد.
- پیام هایی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط باشد منتشر نخواهد شد.